ემპათიის განვითარება ბავშვობაში კრიტიკულია — ის გვჭირდება, რომ გავხდეთ გულისხმიერი და სოციალური ორატორი. მუსიკა ამ პროცესში ძლიერ და მრავალმხრივი ინსტრუმენტია, რომელიც ემოციების გაგებას, სოციალური კავშირის გაღრმავებასა და თანაგრძნობის განვითარებას უწყობს ხელს — ამას ამყარებს მრავალი კვლევა.
როგორ მოქმედებს მუსიკა ემპათიის ჩამოყალიბებაზე
დამატებითი კვლევები და მათი შედეგები
- მუსიკალური ჯგუფური ენის გავლენა
კვლევამ აჩვენა, რომ ბავშვები, რომლებიც მონაწილეობდნენ მუსიკალურ ჯგუფურ აქტივობებში, აღენიშნებოდათ უფრო მაღალი ემოციური ემპათიის უნარი, ვიდრე სხვებს, რომლებიც ასეთ პროგრამებში არ იყვნენ ჩართული. - წინადი ასაკის ემოციურობის აღქმა მუსიკაში
ფსიქოლოგების მიერ ჩატარებულმა კვლევამ ბავშვებში (3–5 წლის) აჩვენა, რომ ისინი მნიშვნელოვნად უკეთ აღმოაჩენენ მუსიკაში გამოხატულ ემოციებს, როგორიცაა სიხარულ, სევდა, სიმშვიდე და შიში. ჩართულობის აქცენტი ხაზს უსვამს ემოციების სოციალურ სწავლას მუსიკის მეშვეობით. - სისტემატური მიმოხილვა: მუსიკა, ემოციური ინტელექტი და პროსოციალურობა
3–12 წლის ბავშვებში ჩატარებულმა სისტემატურმა მიმოხილვამ დაადგინა: მუსიკალური განათლება გავლენას ახდენს ემოციურ ინტელექტზე, აქტიური სწავლებისას ზრდიან ემოციების აღქმას, გამოთქმას, რეგულირებას, ასევე პროსოციალურ უნარებს — როგორიცაა თანაგრძნობა და თანამშრომლობა. - Cambridge-ის კვლევა — მუსიკის სოციალური ფუნქცია
ეს კვლევა აღნიშნავს, რომ მუსიკისა და რითმის ჯგუფური გამოცდილება ბავშვებში არა მხოლოდ ემპათია გაზრდისგან, არამედ „ერთიანობის განცდის“ ჩამოყალიბების საშუალებას იძლევა — ბავშვები თავს გრძნობენ ერთიან გამოცდილების მონაწილედ, რაც სიტყვით გამოხატულ კომუნიკაციასაც აჭარბებს. - ფეფჩუნი-მელტცოფის შედეგები (Suzuki მეთოდი)
მცირე კვლევაში, სადაც პირველადი ასაკის ბავშვები Suzuki მეთოდის ჯგუფურ გაკვეთილებს ესწრებიან, დაფიქსირებულია, რომ ეს ბავშვები — განსაკუთრებით მათზე, ვინც სწავლას განაგრძობს — უფრო მაღალი ემპათიის ქულებით გამოირჩეოდნენ. ასევე, მშობლების მუსიკალური ღირებულებებისადმი მიდრეკილება კავშირშია ბავშვების ემპათიურ ფუნქციებთან. - ნეირომეცნიერული შეხედულება
მეცნიერმა David M. Greenberg-მა და Jean Decety-მ ჩვენ განგვიმარტესო, რომ მუსიკის შესრულებისას ტვინის ის ქსელები აქტიურდება, რომლებიც პასუხისმგებელია ემპათიურ და სოციალურ ფუნქციებზე. ეს მეტყველებს იმაზე, რომ მუსიკალური აქტივობები ადრეულ ასაკშივე სოციალური კოგნიციის განვითარებას უწყობს ხელს.
ისტორიები რეალურ ცხოვრებიდან
ამბავი 1 – მუსიკაში ემოციების ამოცნობის უნარი
ფილადელფიაში ჩატარებულმა კვლევამ 3–5 წლის ბავშვები დააკვირვა: მათ უკეთესად შეუძლიათ ემოციების (სიხარული, სევდა, სიმშვიდე, შიში) ამოცნობა მუსიკის საშუალებით, ვიდრე შემთხვევითი პასუხით. ასევე, ზოგიერთ ბავშვში, რომლებიც გამოხატავდნენ ნაკლებ ემპათიებს ან სინდისის ნაკლებობას („callous-unemotional“ ნიშნები), ასეთი მუსიკალური ემოციის დანახვა უფრო რთული იყო. ეს მიუთითებს მუსიკის ძლიერ სოციალურ და ემოციურ სწავლებიზე.
ამბავი 2 – ჯგუფური მუსიკა აძლიერებს ემპათიას
Year-long კვლევამ, რომელიც Cambridge-ში ჩატარდა, გამოკვეთა: ჯგუფში მუსიკის შესრულება მნიშვნელოვნად ზრდის ბავშვის უნარს — სხვების გრძნობების აღქმად და თანაგრძნობად ჩამოყალიბებაზე. მკვლევარი Tal‑Chen Rabinowitch ითვალისწინებს, რომ ბავშვებს ეს გამოცდილება არა მხოლოდ მუსიკალურად, არამედ ემოციურადაც აერთიანებს.
ამბავი 3 – მუსიკალური განათლება და ბავშვთა ემოციური ინტელექტი
მრავალმა სახელმძღვანელო‑კვლევამ დაამტკიცა, რომ 3–12 წლის ბავშვებში მუსიკით განათლება ზრდის ემოციურ ინტელექტსა და პროსოციალურ ქცევებს, ისეთებს როგორებიცაა: სხვა ბავშვის დახმარება, გულწრფელობა და ემპათია.
ამბავი 4 – მუსიკალური ინტერაქცია და ემპათიის განვითარება (Wu et al., 2021)
სასწავლო წლის დასაწყისში ბავშვები იყოფოდნენ პატარა ჯგუფებად, სადაც ერთად მღეროდნენ, რიტმს იმეორებდნენ და ერთმანეთის მოძრაობებს მიბაძავდნენ. თავიდან ეს თითქოს უბრალო თამაში ჩანდა, მაგრამ თანდათანობით ბავშვები სწავლობდნენ ერთმანეთის მოსმენას, გრძნობების დაჭერას და პარტნიორის ქცევაზე რეაგირებას. რამდენიმე თვეში მასწავლებლებმა შეამჩნიეს, რომ ბავშვები არა მხოლოდ მუსიკალურად გახდნენ უფრო თამამები, არამედ ყოველდღიურ ცხოვრებაშიც მეტი თანაგრძნობა და მზრუნველობა გამოხატეს ერთმანეთის მიმართ.
ეს გამოცდილება შემთხვევითი არ ყოფილა. კვლევა, რომელიც 2012–2013 წლებში ჩატარდა კემბრიჯის უნივერსიტეტში, ადასტურებს, რომ ბავშვები, რომლებიც მონაწილეობდნენ ჯგუფურ, ინტერაქტიულ მუსიკალურ აქტივობებში, მნიშვნელოვნად უფრო მაღალი ქულებით გამოირჩეოდნენ ემპათიის ტესტებში, ვიდრე კონტროლის ჯგუფები. პროგრამა („Musical Group Interaction“) მთელი წლის განმავლობაში მოიცავდა რიტმის მიბაძვასა და იმპროვიზაციას. შედეგებმა ცხადყო, რომ მუსიკა ბავშვებში არა მხოლოდ მუსიკალურ ნიჭს, არამედ ემოციების აღქმისა და თანაგრძნობის უნარსაც ავითარებს.
ამბავი 5 – მუსიკის გამოყენება აუტიზმის სპექტრის მქონე ბავშვებთან
„Music-Play Project“-ის ფარგლებში აუტიზმის სპექტრზე მყოფ ბავშვებს სთავაზობდნენ იმპროვიზაციულ და თავისუფალ მუსიკალურ თამაშს. თავიდან ბევრი მათგანი ჩაკეტილი იყო და ვერ ამყარებდა კონტაქტს თანატოლებთან. თუმცა მუსიკის დროს ბავშვები ნელ-ნელა იწყებდნენ ბგერების გამეორებას, ინსტრუმენტებზე დაკვრას და საერთო რიტმში ჩართვას.
ერთმა ბიჭმა, რომელიც მანამდე თითქმის არ ავლენდა სოციალურ ინიციატივას, მუსიკალური თამაშისას პირველად მიმართა სხვებს და საკუთარი რიტმიც შესთავაზა. ეს გახდა გარდამტეხი მომენტი — მუსიკამ დაუბრუნა მას ურთიერთობის სურვილი და ახალი სოციალური უნარები.
მშობლებისათვის რეკომენდაციები
- იმღერეთ ყოველდღიურ ცხოვრებაში
არ არის აუცილებელი პროფესიონალი მუსიკოსი იყოთ. ბავშვთან ერთად სიმღერა შეიძლება ძილის წინ, საჭმლის მომზადებისას ან მანქანაში მგზავრობისას. ერთობლივი სიმღერა ქმნის სითბოსა და ერთიანობის განცდას. როდესაც ბავშვი გხედავთ, რომ თქვენ გიხარიათ სიმღერა, ისიც სწავლობს, რომ ემოციების გამოხატვა ბუნებრივი და მისაღებია. - მოუსმინეთ მრავალფეროვან მუსიკას
სცადეთ სხვადასხვა ჟანრი და ემოციური ფერი — მხიარული, მშვიდი, სევდიანი, ენერგიული. ბავშვთან ერთად ისაუბრეთ: „როგორ გგონია, ეს მუსიკა სიხარულია თუ სევდა?“ ასეთი საუბრები ეხმარება ემოციების ამოცნობასა და სხვების გრძნობების გაგებაში. - ერთად შექმენით მუსიკა
მუსიკალური გამოცდილება მხოლოდ მოსმენა კი არა, შექმნაც უნდა იყოს. შეგიძლიათ გამოიყენოთ ბავშვური ინსტრუმენტები (დრამი, ზარი, მარაკასი) ან თუნდაც ხელის ტაში და ფეხის ბაკუნი. ერთობლივი რიტმის შექმნა ბავშვებს ასწავლის ყურადღების მიპყრობას, პარტნიორის მოსმენას და შეთანხმებით მოქმედებას. - მუსიკალური ისტორიების მოყოლა
მუსიკის ფონზე მოუყევით ბავშვებს პატარა ამბები ან შეაქმნევინეთ თვითონ. მაგალითად, ჩართეთ ნაზი მელოდია და ჰკითხეთ: „როგორ ფიქრობ, ეს მუსიკა რა ამბავს ჰყვება?“ — ასე ბავშვი სწავლობს ემოციებისა და ამბების დაკავშირებას და თანაგრძნობის განვითარებას. - კონცერტებზე ან სპექტაკლებზე წაყვანა
ცოცხალი შესრულება განსაკუთრებით ძლიერია. კონცერტზე ბავშვი ხედავს, რომ მუსიკა ერთდროულად ბევრ ადამიანს აერთიანებს. ეს გამოცდილება აძლევს მას შესაძლებლობას დაინახოს, როგორ იზიარებენ სხვები ერთსა და იმავე ემოციას. - მუსიკის გამოყენება კონფლიქტურ სიტუაციებში
თუ ბავშვებს შორის ჩხუბი ან დაძაბულობაა, შეგიძლიათ ჩართოთ მშვიდი მუსიკა და შესთავაზოთ „რიტმის თამაში“. ხშირად მუსიკალური ჩარევა აწყნარებს ატმოსფეროს და ბავშვებს აძლევს საშუალებას ერთმანეთის მოსმენა თავიდან დაიწყონ. - საკუთარი ემოციების გაზიარება მუსიკის მეშვეობით
მშობელმა შეიძლება თქვას: „ეს სიმღერა მახსენებს ჩემს ბავშვობას და მახსენდება სითბო“. როდესაც ბავშვი ხედავს, რომ თქვენ მუსიკის საშუალებით საკუთარ გრძნობებზე საუბრობთ, ისიც სწავლობს გულწრფელობას და ემპათიურ კომუნიკაციას. - ჯგუფური გამოცდილების წახალისება
მუსიკის ძალა განსაკუთრებით იზრდება ჯგუფში. წაახალისეთ ბავშვის მონაწილეობა გუნდში, ქორალში, ან თუნდაც პატარა მუსიკალურ წრეში. ეს ზრდის „ერთიანობის განცდას“ და პირდაპირ ამაღლებს თანაგრძნობას თანატოლების მიმართ.
დასკვნა
მუსიკა არ არის მხოლოდ გასართობი — ის ემპათიის განვითარებასთან მიბმული ინსტრუმენტია: ზრდის ემოციური აღქმის უნარს, სოციალური კავშირის ხარისხს და თანაგრძნობის განვითარებას. კვლევები ადასტურებენ, რომ მუსიკალური გამოცდილება — იქნება ჯგუფური სიმღერა, ინსტრუმენტის სწავლა თუ ემოციურ მდგომარეობებზე საუბარი — ეხმარება ბავშვს გახდეს უფრო კეთილი, მხარდაჭერი და ჰუმანური ადამიანი.
