კარგა ხანია, რაც სოფელს გამოვცდი. მოვდივარ. ნოყიერ ხოდაბუნებზე ღაღანებს პურის ყანები: ნაადრევი, ნაგვიანევი, მოვლილი, მოუვლელი; მშრომელი კაცი - ყურყუმა მწვანე ჯეჯილი; მეჩრდილიას - სიყვითლეშეპარული, მეჩხერი; ზარმაცის - ჩაყვითლებულ-ჩაჟალტამებული. ერთგან, გეველებულ ნაყანევში ხარ-კავ-უღლით რომ გუთნისდედა დავინახე, გამიკვირდა, - რაღა დროს ხვნა-თესვაა-მეთქი! თანაც ერქვანს ორივე ხელით ჩაფრენილი კაცი ისე ღრმად მოხუცია, კავივითაა წელში მოხრილი; მიწა გვალვისგენ გაწიებულა, დიდი ხნის დაუმუშავებელ, გაყამირებულ ველზე ბალახიც კი გადარუჯულა.

ვეება საჩრდილობელ ხეს შევეფარე და შორიდან დავუწყე ცქერა. მიხრწნილ ბერიკაცს ხარებიც მჭლე და ჯანდაგი ჰყავს, უქნევს სახრეს, მაგრამ მისი დარტყმული წკნელი რას ააჩქარებს, ისედაც გაძვალტყავებულ პირუტყვს. ძლივს მიღოღავენ და კავის ქუსლი ზევით-ზევით მიჩოჩიალებს. ვითომ რაღაცას სახნისი ჩიჩქნის, მაგრამ კი არ ხნავს, ალაგ-ალაგ კაწრავს მიწას.

ვიფიქრე, ამ ხნის კაცს ძალ-ღონე რომ გამოლევია, რა გასაკვირია, მაგრამ სიბრძნით უნდა იყოს სავსე, რა ღმერთი გაუწყრა! ან თავს რად იკლავს, ან საქონელს რად ხოცავს-მეთქი.

ასე აჩეჩა, აჩეჩა საყანე და ერთგან მოზრდილა ბელტი რომ გადმობრუნდა, ხარები შეაყენა, ხელი მოიჩრდილა, მიიხედ-მოიხედა, გულისყურით მოათვალიერა შემოგარენი. მე ხეს მოვეფარე. ეტყობოდა, თვალიც აღარ უჭრიდა და უფრო გონებით აპირებდა დაენახა, თუ ვინმე ავის მოსურნე უცქეროდა. უთუოდ, ჩემისთანა შემთხვევით მოხეტიალე ვინმე თუ არა, ისე აქ არავინ ეგულებოდა. რომ დაიჯერა თვალსაწიერზე კაცის ჭაჭანებაა არააო, იტუცა ჯიბეში ხელი, გამოკრული ჩვარი ამოიღო, გახსნა, ეძება ერთხანს ძონძებში რაღაცა, და რომ იპოვა, ხნულში ჩაგდების წინ, ისევ მოათვალიერა არე-მიდამო. ჩაიჩოქა, მიწაში ჩაფლო და გოროხები წააყარა. ჩვარი ჯიბეში ღრმად ჩაიდო, ჩააფრინდა ერქვანს და მიკნავლებული ხმით ხარებს შეუძახა. დაიძრა წელმოთრეული პირუტყვი, ძლივს გაიტანეს კვალი ბოლომდე, ზოზინით მობრუნდნენ, მეხრემ კავი წელისწყვატით ჩამოითრია. დაადგა ახალ კვალს, წამოღოღდნენ და როდის-როდის გამოვიდა ამ თავში. არ შეუსვენია, უმწეომ, ისევ ჯახირ-ჯახირით მიაბრუნა ხარი და კავი და ისევ დაუწყო გაწიებულ მიწას კაწვრა.

- რამდენჯერ ჩამობრუნდა, აღარც კი ვიცი, ერთგან რომ ისევ ღრმად წავიდა, სახნისი და ყამირი ამოაბრუნა, შეჩერდა, კვლავ მოიჩრდილა ჩაცვენილი თვალები, დაზვერა შემოგარენი, ამოიღო ჯიბიდან ჩვარი, დაიდო ხელისგულზე, გახსნა ძონძი და ისევ დაიწყო, ალბათ, თესლის ძებნა. როგორც იქნა იპოვა, ჩააგდო ხნულში, წააყარა ბელტი, გოროხი და კვლავ ხარიან-კაციანად წაჯახირდნენ.

ჯერ ერთი, ამ გაველებულ-გაპარტახებულ ნაყანევში რას თესავს ეს კაცი, მეორეც, ასე შორი-შორს მუხა რომ მუხაა, ისიც მეჩხერი იქნება. თუ მართლა ტყის მოშენებას აპირებს და ნახნავში რკოს ჰყრის, ან ჩვრებში რად გამოუკრავს, ან ავ თვალს რად უმალავს. რკო თუ ღორმა დინგით არ ამოთხარა და შეჭამა, სხვას ვის რად უნდა.

ახლოს რომ მივიდე, რაკი ასე ფრთხილობს, ვიცი არაფერს გამიმხელს, არადა, რას თესავს, ეს რომ არ გავიგო, აქედან ფეხის მომცვლელი არა ვარ!

დავჯექი ჩრდილში, მტრედებს პურის ფუნჩხა ჩავუყარე, მე ხმელ ყუას დავუწყე ღეჭვა და ვიცდი, რა მოხდება.

საღამომდე იწვალა, იწამა, იცოდვილა, გასავათდა ხარი და კაცი. სადღაც ათასში ერთხელ ჩათესა რკო იყო თუ წიწიბო და ცარიელი ჩვარი რომ მოისროლა და უკანასკნელი მარცვალი მიწას საგულდაგულოდ მიაბარა, ხელები დაიფერთხა, მოითქვა სული, თითქოს წელშიც კი გასწორდა, კავი როგორღაც უღელზე გადაადო, წამოუძღვა ხარებს და ამ საჩრდილობელი ხისკენ წამოლასლასდა.

მოღოღავს და მოდის, მაგრამ არის ახლო-მახლო ვინმე სულიერი თუ არა, სულაც აღარ ადარდებს.

ხესთან რომ მოვიდა, დამინახა, მაგრამ არაფრად ჩაუგდია.

მივესალმე და ნამუშევარი დავულოცე.

უკბილო, ჩაცვენილ ტუჩებში ჩაეღიმა და ღრმად დანაოჭებული, დაღარული შუბლი გაეხსნა. ვიფიქრე, ეს კაცი კმაყოფილია თავისი შრომით. რომ ვუთხრა, თავი და ხარი ტყუილად გაწირე, გულს ვატკენ, მაგრამ ამას ვინმე ბრიყვი არ ვეგონო, ვაგრძნობინებ, ამდენი კი გამეგება-მეთქი.

- ისე, ცოტა კი შეგგვიანებიათ ხვნა-თესვა, მოხუცო.

- ეეჰ! - ხელი ჩაიქნია.

- ალბათ, თავის დროზე შეუძლოდ იყავით, უკვე აღარც ბავშვი ბრძანდებით.

- შარშანწინ მოვათავე ასი წელი.

- გაცოცხლა ღმერთმა, მაგრამ ასეთ დროს შვილი და შვილიშვილი უნდა გეხვიოს ადამიანს თავზე.

- ეეჰ, მაგ მხრივ უფლის სამდურავი ნამდვილად არ მეთქმის.

- გამჩენმა გიმრავლოს, მაგრამ... - ენა დამება, - რომ წამოგშველებოდნენ...

- ეეჰ, რად გინდა ასეთი შვილი და მომავალი!

რაკი თვითონვე სცოდნია და ამბობს, გავთამამდი.

- ალბათ, მიწა არ უყვართ, სწავალას და მეცადინეობას გადაჰყვნენ.

- სწავლაც და მეცადინეობაც შრომაა.

- რა თქმა უნდა, მაგრამ მიწის მუშაობას, ალბათ, ის ურჩევნიათ, ჩრდილში მაინც სხედან.

- არც სწავლაში უქნიათ ღმერთს.

ვიცი, როგორ არ ვიცი, სხვის საქმეში ცხვირი არ უნდა წაჰყო, მაგრამ ეს სიფიცხე რა ვქნა, რომ ვერ მოვიშალე:

- სწავლაში არ უქნიათ, მეცნიერების და წიგნის არაფერი გაეგებათ, და შენ, ას წელს გადაცილებული კაცი, მიგაყენეს ამ გარკინებულ ყამირს და გახნევინებენ?!

- ეეჰ, რაღა დროის ხვნაა ახლა, ან ეს ნახნავია?!

- ნახნავიც არაა, და ამას გარდა, ისე აგერ-ეგერ ჩააგდე რაღაც ათიოდე მარცვალი, ერთიასად რომ დაისხას და დათავთუხდეს, იჯრად არ იკმარებს.

- ეეჰ, რავა გეკადრება, პურს, სიმინდს და ბრინჯს კი არ ვთესავდი.

- ჰო, მეც ასე ვიფიქრე, ალბათ, მუხა, წიფელა, ნეკერჩხალი ან გლედიჩია თუ გინდა მოაშენო...

- ამ ნოყიერ ხოდაბუნში ტყე გავაშენო? ჭკუა კი არ დამიკარგავს, ნეშო ჭამოს მერე ჩემმა შვილმა და მომავალმა! - ეწყინა.

ისედაც ქანცგაწყვეტილი ასი წლის კაცის წყენინებას რავა ვაპირებდი, მაგრამ მთლად ჩემი გასულელება მოინდომა და არც ეს ეკადრებოდა.

- იცი, თესვა დაგვიანებულია, ნახნავი ნახნავად არ ვარგა, რაღაც ათიოდე მარცვალი ჩააგდე და მუხა და წიფელაც არაა, თუ უკაცრავად არ ვიყო...

- ჰო, მესმის, მაშინ რას ვიკლავდი თავს და რას ვთესავდი, არა?

- დიახ, თუ დამდებ პატივს და გამენდობი...

- ახლა დასამალი რაღა მაქვს, რაც გამაჩნდა მიწას მივაბარე, ხელახლა დავიბადე ეს ასი წლის კაცი.

- ას ორის - დავუზუსტე მე. - და მაინც, მაინც...

- მაინც და... ოქროს ვთესავდი.

არ გამცინებია, პირიქით, ცრემლი მომერია. საწყალი, შეშლილი ყოფილა, არადა, რა ვიცოდი, არაფერი ეტყობოდა.

- ნამეტანი მეჩქარება! - მოვიმიზეზე და მტრედებიან გალიას ხელი წამოვავლე, უკან-უკან დავიხიე, უცებ ვერ შევბრუნდი, ზურგში ქვა არ მესროლოს-მეთქი.

- ნუ გეშინია, ბაბუა, ამდენ ხანს კი ვიყავი გიჟი...

- ავადმყოფობდით, ბატონო?

- ავადმყოფი და სნეული ას წელიწადს ვიცოცხლებდი? გიჟი ვიყავი, სულელი!

- ალბათ, ცოტა ნერვებმა გიღალატათ... - ვუკატუნებ თავს და თან შეუმჩნევლად ვიხევ.

- ცოტა კი არა, დაბადებიდან შტერი ვიყავი, რეგვენი... რაც შრომა შევიძელი წელებზე ფეხს ვიდგამდი და ოქროს ვაგროვებდი.

- რატომ, ბატონო, თქვენი შრომით შეძენილი თუ იყო...

- სად არ ვეთრიე და ვეწამე, რა ჭაპანი არ ვწიე და რა რკინის უღელში არ შევბმულვარ, რა ტანჯვა და წამება არ გამომივლია, წლობით სახლ-კარი მიტოვებული მქონდა, ვშიმშილობდი, დღე რომ არ მყოფნიდა, ღამე ვმუშაობდი და მისხალ-მისხალ ვაგროვებდი.

- ოქროს?

- რად გინდა მერე, თავიც დავიღუპე, შვილიც და მომავალიც.

შევჩერდი და ყური მივუგდე.

- რასაც ვიშოვიდი, ნახევარს აქეთ ვგზავნიდი. შვილს არ მომიშივდეს და მომიწყურდეს, კარგი ჩაცმულ-დახურული იყვნენ, კარგი სვან და ჭამონ, შრომა და წვალება, რომ გაიზრდებიან, მერეც ეყოფათ-მეთქი. თურმე, ხისკენ პირი მიქნია, შე მამაძაღლო, რატომ ღუპავ თავსაც და შვილსაც! მოშივდეს, მოსწყურდეს, იშრომოს, იწვალოს, რატომ ივიწყებ, რომ ადამიანი ტანჯვისათვისაა გაჩენილი.

- რატომ კადრულობთ, ტანჯვა და წამება რატომ...

- ჩუ, ჩუ, აქამდე მეც მასე მეგონა და ხომ ხედავ, რა დღეში ჩავიგდე თავი.

- ოქროს თესვას რომ კაცი დაიწყებს...

- ეეჰ, რა მექნა, რომ დავბერდი, დავუძლურდი და დავჩაჩანაკდი, დავბრუნდი სახლში, აბა, სად წავსულიყავი.

- მე მაგი არ მითქვამს, სახლში უნდა დაბრუნებულიყავი, აბა, ტყეში რა გინდოდა!

- მერე, სადღაა სახლი! დამჯდარა ეს ჩემი შვილი და მომავალი ფაცხაში და თითს თითზე არ აკარებს.

- არ ათბობენ არაფერს, არა?

- ფიჩხს არ გადააბრუნებენ!

- ახლა მაინც უნდა მოგეშივებინა და მოგეწყურებინა.

- ვქენი, მარა დაუგეშავი ძაღლი რომ დაამშიო და ნადირის კვალზე დააყენო, გაყვება გგონია? წრიალებს, ყეფს, წუწკუნებს და სახლში გამორბის, კეცებში ეძებს პურს და მჭადს. მგელი რომ მგელია, თუ ლეკვობიდანვე დედ-მამამ არ გაწვრთნა, ცხოველებს არ ერჩის.

- დაგიქცევია, ჩემო ბატონო, ოჯახი.

- ასე დამემართა. რომ გაუჭირდათ, ვითომ მუშაობა მოინდომეს, მაგრამ არაფერ საქმეზე არ ივარგეს. თანაც იციან, შავი დღისათვის, ერთი მუჭა ოქრო მაქვს ჩვარში გამოკონილი და ჩემს სიკვდილს დღესასწაულივით ელიან და შეჰხარიან.

- ალბათ, სიძულვილით კი არ ემართებათ, უჭირთ და...

- სიძულვილი და სიყვარული უძახე შენ, ასე კია და!.. აგერ, კი ხედავ, მშვენიერი მსუყე მიწები გვაქვს, იქით - ტყე და წისქვილი, შენ არ გეცოდინება, აქაური არ უნდა იყო.

- არა, როგორ გეკადრებათ...

- ჰოდა, რად გინდა მერე, არც იციან, საითაა ჩვენი საყანე და ტყე ხომ... „ტყეში რა გვინდა, მგელი შეგვჭამსო“ - დედამისი რომ ბავშვობისას აშინებდათ, ახლაც ასე ჰგონიათ. ვიფიქრე, ვითავცემე, ვიდარდე: ეს რა ვქენი, რავა ჩემი ხელით გამოვიჭერი ყელი-მეთქი! აღარ მინდა სიცოცხლე, მაგრამ რომ მოვკვდე, რა სინდისით მოვკვდე, ასე საპყარ შთამომავლობას ვის ვუტოვებ. გაქურდდება, გაყაჩაღდება და ქვეყანას შეაწუხებს. საფლავში ვინ დაგაყენებს თორემ, კაი შენ!

- მერე, ოქროს დათესვა გადაწყვიტეთ, რომ ამოვიდეს, ბევრი დაისხას და მთელი ცხოვრება ხელგაუნძრევლად ეყარონ და ჭამონ?

- სწორედ მასე გადავწყვიტე!..

ისევ უკან-უკან დავიწყე სვლა, ზურგის ჩვენება კვლავ ვერ გავბედე. თან პირმოთნე ღიმილით ვეთანხმები:

- კარგად მოგიფიქრებიათ, ბატონო, ძალიან კარგად...

- მიმიხვდი, ხომ!

- კი, როგორ არა, დათესავ ოქროს და თვალ-მარგალიტს დაისხამს...

- მოიცა, ვითომ არ დაისხამს?!

დაეჭვდა.

- თუ მარგალიტებს არა, ოქროს ზოდებს...

- ჰო, ასე მგონია, და ამ ხნის კაცი კიდევ არ შევცდე, დამწვარს მდუღარე არ გადამესხას.

- არა, მართლა არ ვიცი, რას გამოისხამს, არ გამომიცდია... ღამდება და წინ დიდი გზა მიდევს... - მოვისაწყლე თავი, თორემ ღამეს ამ ხის ძირში გავათევდი თუ იმ ყანაში, რა განსხვავება იყო.

- რა არ იცი, როგორ არ იცი! - გამიჯავრდა გულამღვრეული ბერიკაცი, - ამაღამ რომ სახლში არ მივალ, არ მომძებნიან? - ხის ძირში მხართეძოზე წამოწვა.

- რა ვიცი...

- მე კი არა, ოქროს არ მოძებნიან?

- ოქროს კი!

- მერე იქ - ჩემს სასთუმალში რომ არ დახვდებათ?

- მთელ სახლს გადააქოთებენ.

- ვერსად რომ ვერ იპოვიან?

ბიჭოს, - ყურები ვცქვიტე და წინ წამოვედი. - მართლაც რას იზამენ.

- ქვეყანას შემოირბენენ!

- კი, აბა, ასე უპატრონოდ ხომ არ დაგტოვებენ, გოპოვნიან! - დავაიმედე.

- მერე, ოქრო რომ აღარა მაქვს?

- მართლა მიწაში ჩათესეთ, თუ?!

- აბა, კაცო!

- უნდა უთხრათ!

- შენთვის, გადამთიელისათვის, არ დამიმალავს და ჩემს შვილს და შვილიშვილს არ ვეტყვი?

- ჰოდა, მიადგებიან მაგ შენს გაველურებულ, გაწიებულ ნაყანევს და ფრჩხილით და კბილით გადათხრიან.

- რაღას იპოვნიან, სადღაც ათ კვალში ერთი ცრემლივით ოქრო ჩავაწვეთე.

- არ იპოვნიან, სადღაც ბალახს გადათხრიან და მაგ ბელტებს სულ პუდრივით დაფქვავენ.

- მერე, რაღა ღმერთი გაუწყრებათ, მიწა გაფხვიერებული ექნებათ, აღარ დათესავენ?

- შენ დამუშავება თქვი, თორემ თესლის მობნევას რა უნდა.

- ბოლოსდაბოლოს, ჯეჯილი რომ აღაღანდება და დათავთუხდება, ოქრო და თვალ-მარგალიტი არაა ის? ჭამონ, სვან და იქეიფონ, მე ვუშლი თუ?

გადავხედე მოხუცს და იქვე, მასთან, საჩრდილობელი ვეება ხის ძირში წამოვწექი, კავ-უღელთან და ბალახზე დაყრილი, დაისებული ხარების გვერდით, ძილი ვინ გაცალა, თორემ კი, შუაღამისას, ანთებული ჭრაქებით, ფარნებით, ჟინჟღილებით ჩამოცვივდნენ ქალი და კაცი, დიდი და პატარა. ფეხდაფეხ დაირბინეს მეზობლების ამოდენა ყანები და თავიანთი გაყამირებული ნაყანევი. ჩვენ ხმა არ გაგვიღია, მაგრამ თვითონ მოგვადგნენ. რომ დაავლეს მოხუცს ხელი და მიარბენინებენ, ბერიკაცი იღიმება და ხმას არ იღებს. მე მივაძახე:

- მამათქვენი კი, მაგრამ, ოქრო? ოქროს ამბავს რატომ არ კითხულობთ!

გააგდეს ხელიდან მშობელი, მე მეძგერნენ, ხეზე ფეხით დაკიდება მომინდომეს.

- ან ჩემთან რა გინდათ, ოქრო სადაცაა, იმას ეცით-მეთქი!

- რაო, რაო?! - ერთბაშად იბღავლა ამოდენა შვილმა და მომავალმა.

- ეგერ, ე, თქვენს საყანეშია დათესილი!

- რაო, რაო?! - ისევ იღრიალეს და მიწას კი არა, მამას წაავლეს ხელი.

- მამასთან რა გინდათ, საყანეშია-მეთქი, რომ გეუბნებით, არ გეყურებათ! იმდენი არაფერი ჰქონია, მუქთამჭამელებს სამუდამოდ რომ გყოფნოდათ და დაუთესია, იქნებ ერთიასად იქცესო.

- რაო, რაო! - იღმუვლეს და მამას ცოფმორეული მიაჩერდნენ.

მოხუცმა თავი დააქნია.

- ასე დამემართა, ეტყობა გამოვყრუვდი, თუ არ ამოვიდოდა და გამრავლდებოდა, არ მეგონა.

- რაო, რაო?! - იღრიალეს, კვლავ ჩემსკენ მოტრიალდნენ.

- თქვე კაი დედ-მამის შვილებო, რომ მომჩერებიხართ, ჩემთვის კი არ მოუცია. თქვენთვის სიკეთე უნდოდა, მაგრამ ამ ხნის კაცს ცოტა გონებამ რომ უღალატოს, რა მოხდა, მასთან შედარებით, ახალგაზრდები ხართ და არც ერთს ჭკუა არ გეკითხებათ, ეგერაა თქვენი ოქრო, გადათხარეთ, გადმოთხარეთ, გადააბრუნეთ, გადმოაბრუნეთ, სარეველა გააშორეთ, ბელტი და გოროხი დაფშვენით და ორივე ყური დაგვაჭერით მეც და მამათქვენსაც, თუ ოქროთი არ აივსოთ!

ვიღამ მისმინა, წამოუსვეს ხელი ჭრაქს, ფარანს, ჟინჟღილებს და ქალიან-კაციანად, დიდიან პატარიანად ამ შუაღამეში ნახნავში შეცვივდნენ. თხრიან, ბღავიან, ჯიჯგნიან, ერთმანეთს ასწრებენ, ხელიდან გლეჯენ ბელტს და გოროხს. არც არავინ იღლება, არც არავის უჭირს, არც უძილობას წუხს ვინმე და არც უდროო დროს დაგიდევს.

ჩვენ ხელახლა კავ-უღლის ხარებისა და მტრედების გვერდით მივწექით, ნაბადი წავიხურეთ და მოხუცმა რომ მკითხა: „აჰ, რას იტყვიო?“ ვუპასუხე:

- მთელი სიცოცხლე გიცხოვრია უჭკუოდ, მაგრამ ამ ბოლო დროს ერთბაშად დაბრძენებულხარ-მეთქი.